Donemus Webwinkel — Kemenade, Paul van

Altsaxofonist Paul van Kemenade (Rotterdam, 17 mei 1957) is een van de belangrijkste exponenten van de Tilburgse school. Hij wordt bewonderd om zijn krachtige, lyrische spel, dat bij criticus Michiel de Ruyter vergelijkingen oproept met Piet Noordijk. Daarnaast wordt hij geprezen om zijn inzet bij het organiseren van concerten en faciliteiten voor musici. Van Kemenade groeit op in Valkenswaard en begint op zijn dertiende bij met tenorsaxofoon, als lid van de harmonie. In het tweede jaar van het Brabantse Conservatorium in Tilburg schakelt hij over naar altsax en maakt hij kennis met ouderejaars Niko Langenhuijsen, de actiefste bandleider van de Tilburgse school. Van Kemenade komt niet aan afstuderen toe; hij speelt in een theateract, in het nachtcircuit en in diverse jazzbands, waaronder Gemeentereinigingsorkest Vaalbleek onder leiding van Langenhuijsen. In 1982 richt hij zijn eigen kwintet op. Twee jaar later wint hij de Podiumprijs. Met twee andere winnaars van deze prijs voor jong talent, trombonist Wolter Wierbos en gitarist Jan Kuiper, vormt hij het succesvolle Podium Trio. In 1993 begint Van Kemenade in Tilburg met Stranger Than Paranoia, een festival voor improvisatiemuziek in de breedste zin van het woord. In 1994 maakt zijn kwintet een lange tournee door Zuid-Afrika, waar intensieve samenwerking ontstaat met lokale musici. In 1999 ontvangt Paul van Kemenade de Boy Edgar Prijs. Afrikaanse muziek is van toenemende invloed op zijn spel en compositiestijl. Het kwintet gaat op tournee met de Senegalese muzikale familie Guissé. Van Kemenade krijgt steeds meer internationale erkenning; in 2011 wordt zijn CD Close Enough bekroond met de maximumscore van vijf sterren in het Amerikaanse jazzblad Downbeat.

Paul van Kemenade wordt geboren in Rotterdam en verhuist op negenjarige leeftijd naar Brabant. Hij is 13 als hij begint op tenorsaxofoon bij de Valkenswaardse harmonie UNA (Uitspanning Na Arbeid). Hij volgt de muziekschool en als havo-leerling luistert hij veel naar jazz.

Vanaf 1974 studeert hij klassiek aan het Brabants Conservatorium in Tilburg. Hij schakelt over op altsax en krijgt les van Jean Pennings. In zijn tweede jaar ontmoet hij laatstejaars Niko Langenhuijsen en Willem Kühne, spilfiguren in het opkomende lokale jazzcircuit. Vanaf 1976 treedt Van Kemenade op in de cabaretshow van Herbert Joeks, bekend als het personage Klukkluk uit de tv-serie Pipo de Clown.

In 1977 wordt Paul van Kemenade actief als improvisator en componist. Hij vormt een duo met pianist Ron van Rossum en treedt op met Gemeentereinigingsorkest Vaalbleek, de band van Niko Langenhuijsen. Vanaf 1979 leidt Van Kemenade vijf jaar lang het Brabants Leerorkest, waarin onder anderen trompettist Eric Vloeimans debuteert. In Amsterdam volgt de saxofonist het laatste jaar van zijn opleiding, waarvan hij het pedagogische gedeelte niet voltooit. Tot 1980 speelt hij in dans- en nachtclubs. In 1981 verschijnt een LP van het duo Van Rossum/Van Kemenade op het label BVHaast.

Het Paul van Kemenade Quintet wordt in 1982 opgericht. De band mengt bebop met moderne improvisatie en eigentijdse Amerikaanse jazz. In 1984 ontvangt Van Kemenade de Podiumprijs van de Stichting Jazz in Nederland (SJIN), de aanmoedigingsprijs voor jong jazztalent. In 1985 ontstaat het Podium Trio, waarin hij samenspeelt met twee andere winnaars van de Podiumprijs, trombonist Wolter Wierbos en gitarist Jan Kuiper. Ook wordt Van Kemenade lid van de Contraband, het orkest van trombonist-componist Willem van Manen, dat één keer per jaar op een korte tournee gaat.

Van het Tilburgse podium Paradox krijgt hij carte blanche om een band samen te stellen. Dit leidt tot een nieuwe bezetting van het Paul van Kemenade Quintet, met trombonist Hans Sparla, contrabassist Eric van der Westen, pianist Jeroen van Vliet en drummer Pieter Bast. In 1989 volgt hij Boy Raaijmakers op als co-leider van het leerorkest De Boventoon van Herman de Wit. Na drie jaar wordt Van Kemenade vervangen door Theo Hoogstins. In 1992 maakt het Podium Trio een goed ontvangen tournee met de Amerikaanse musici Jamaaladeen Tacuma en Cornell Rochester.

In 1993 is de eerste editie van Stranger Than Paranoia, een festival met improvisatiemuziek uit verschillende hoeken. Het meerdaagse evenement, een initiatief van Van Kemenade, vindt plaats in Paradox te Tilburg tussen kerst en oud en nieuw. De opzet is ontleend aan het Amsterdamse festival Klap op de Vuurpijl en blijkt in de komende jaren succesvol. In 1994 geeft het Paul van Kemenade Quintet 25 concerten in Zuid-Afrika. De zeven weken durende reis vindt plaats tijdens de periode waarin Nelson Mandela wordt gekozen als president.

Het Podium Trio gaat op tournee met saxofonist David Murray, gitarist Kelvyn Bell en trombonist George Lewis. Op Stranger Than Paranoia treden steeds meer beroemde internationale musici op, zoals Steve Lacy en Mal Waldron in 1997. Van Kemenade ontvangt de Jazz In Duketown Award 1998 van het gelijknamige jazzfestival in Den Bosch. In 1998 gaat het Podium Trio na twee jaar stilte weer op tournee, dit keer zonder gastmusici. Later dat jaar viert het Paul van Kemenade Quintet zijn 15-jarig bestaan met een tournee met drie Zuid-Afrikaanse gastmusici.

Van Kemenade ontvangt de Tilburg Moderne Industriestad Prijs 1999 in de categorie Onderwijs, Cultuur en Zorg. In oktober 1999 wordt bekend dat hij de VPRO/Boy Edgar Prijs 1998-'99 zal ontvangen. De uitreiking is op 17 januari 2000 in het Amsterdamse Bimhuis. In juni 2001 speelt zijn kwintet op Jazz in Duketown met David Murray. In 2002 verschijnt de CD Freeze! van het Metropole Orkest plus Paul van Kemenade. In 2003 gaat het kwintet op tournee met Les Frères Guissé, drie broers uit Senegal waaronder twee zangers-gitaristen en een percussionist. Trombonist Hans Sparla en bassist Eric van der Westen verlaten het kwintet en worden vervangen door Louk Boudesteijn en Wiro Mahieu.

Het kwintet toert door Nederland met zowel Les Frères Guissé als The South African Connection, vier Zuid-Afrikaanse musici. Stranger Than Paranoia wordt in 2005 uitgebreid met de concertserie Stranger Than Paranoia On The Road. Vanaf 2006 vindt een afsplitsing van het festival plaats in het Bimhuis. Toetsenist Jeroen van Vliet verlaat het kwintet en wordt vervangen door Rein Godefroy. In 2007 viert Van Kemenade gelijktijdig zijn vijftigste verjaardag, zijn dertigjarig muzikantenjubileum en het 25-jarig bestaan van zijn kwintet. Bij die feestelijke gelegenheid speelt hij voor het eerst live met het Metropole Orkest. Van het Bimhuis krijgt hij carte blanche om een band samen te stellen. Hij kiest trombonist Ray Anderson, drummer Han Bennink, gitarist Frank Möbus en bassist Ernst Glerum. In december 2007 wordt Van Kemenade benoemd tot lid in de Orde van Oranje-Nassau.

Van Kemenade ontvangt de Anthony Kok Kunstenprijs. Begin 2009 verschijnt Two Horns And A Bass, waarop de altist met verschillende groepen te horen is. Op Stranger Than Paranoia 2010 presenteert hij de CD Close Enough. Ook hierop speelt hij in verschillende samenstellingen, onder meer met vocaal ensemble Cappella Pratensis en flamenco-gitarist El Periquin. De CD behaalt de maximumscore van vijf sterren in de recensierubriek van het Amerikaanse jazzbladtijd Downbeat. Het kwintet Anderson/Bennink/Möbus/Glerum/Van Kemenade treedt geregeld op en in 2011 verschijnt de CD Who's In Charge? In december 2011 krijgt het festival Stranger Than Paranoia een extra editie in Breda.