Donemus Webwinkel — Diepenbrock, Alphons

Alphons Diepenbrock is classicus en componist. Mede door deze unieke combinatie is hij één van de interessantste persoonlijkheden in het Nederlands muziekleven van rond 1900. Zonder dat er sprake is van een leraar-leerlingverhouding fungeert Diepenbrock voor veel jongere componisten als mentor. Hij is een inspirator voor Jan Ingenhoven, Matthijs Vermeulen, Hendrik Andriessen en Willem Pijper. Zijn grote literaire belangstelling uit zich in het gebruik van literaire teksten en thema's in zijn vele vocale composities. Ook schrijft hij talrijke essays. Als componist is Diepenbrock autodidact.

Alphons Diepenbrock, geboren op 2 september 1862 in Amsterdam, groeit op in een katholiek gezin met vijf kinderen. Als kind wordt Diepenbrock aangetrokken door de muziek en speelt hij piano en viool. Zijn wens om naar het conservatorium te gaan wordt door zijn ouders niet gesteund en Diepenbrock gaat klassieke letteren studeren. Geïnspireerd door literaire studievrienden zoals Willem Kloos, begint Diepenbrock regelmatig liederen te componeren. Hij is de eerste componist die de poëzie van De Tachtigers op muziek zet. Daarbij is Richard Wagner zijn grote inspiratiebron.

Diepenbrock promoveert aan de Universiteit van Amsterdam op een proefschrift over Seneca: 'L. Annaei Senecae philosophi Cordubensis vita'. In dit jaar wordt hij benoemd tot leraar klassieke talen aan het gymnasium in 's-Hertogenbosch. Componeren doet hij nog steeds in de vrije uren, evenals het schrijven van essays over uiteenlopende onderwerpen als muziek, schilderkunst, literatuur, filosofie, sociale geschiedenis en politiek voor bijvoorbeeld 'De Nieuwe Gids' en 'De Kroniek'. In de schaduw van de Sint-Janskathedraal werkt Diepenbrock aan zijn eerste grootschalige compositie, de 'Missa'. In dit werk voor dubbel mannenkoor, tenor en orgel vermengt hij diverse stijlelementen uit het gregoriaans en de zestiende-eeuwse polyfonie, en is de invloed van Richard Wagner merkbaar. Hoewel alle plannen tot uitvoering van de mis op niets uitlopen, verschijnt de partituur in 1896 met illustraties van de kunstenaar Antoon Derkinderen.

Diepenbrock trouwt met Elisabeth de Jong van Beek en Donk (1868-1939), die hij in zijn Bossche tijd heeft leren kennen. Samen vestigen zij zich in Amsterdam, waar Diepenbrock privé-lessen in de klassieke talen geeft en zich meer op het componeren richt. Ze krijgen twee kinderen: Joanna (1905-1966) en Thea (1907-1995). In deze periode komen diverse liederen met orkest tot stand, onder meer op de romantische gedichten van Novalis.

Met Willem Mengelberg en Bernard Zweers bereidt Diepenbrock in 1902 het Eerste Nederlandse Muziekfeest voor. De eerste uitvoering van zijn 'Te Deum' bij de opening van dit festival is een groot succes en het wordt als één van de belangrijkste werken van de moderne tijd gezien. Gustav Mahler komt in 1903 naar Amsterdam en er ontwikkelt zich een hechte vriendschap tussen beide componisten, waarin zij elkaars muzikale denkbeelden bespreken. Door zijn bestudering van de partituren van tijdgenoten als Mahler en Richard Strauss verbetert Diepenbrocks vaardigheid in het orkestreren. Diepenbrock ontwerpt met 'Die Nacht' een nieuw genre, het 'symfonische lied'. De uiterst genuanceerde instrumentatie, waarmee de nachtelijke atmosfeer wordt opgeroepen, is even belangrijk als het vocale aspect. De orkestratie met harp, mandoline, soloviool en houtblazers, is heel sprekend. Hier komen de invloedssferen van Mahler en Claude Debussy samen.

Gaandeweg keert Diepenbrock zich af van de Duitse cultuur en door het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog wordt deze neiging alleen maar versterkt. De Verlaine- en Baudelaire-liederen illustreren zijn groeiende belangstelling voor de Franse cultuur en in 'Marsyas', de eerste van de 'Toneelmuzieken', klinkt Debussy door. De samenwerking met regisseur Willem Royaards vanaf 1910 levert nog enkele grote composities voor het theater op, de toneelmuziek bij 'Gysbrecht van Aemstel', 'Faust' en 'Elektra'. De première van dat laatste werk kan hij niet meer zelf dirigeren, hij overlijdt op 5 april 1921 in Amsterdam. Kort na Diepenbrocks dood richt een groep bewonderaars het Alphons Diepenbrock Fonds op, dat de vele nog ongedrukte werken van de componist gaat uitgeven.

Dit jaar is het honderdvijftig jaar geleden dat Alphons Diepenbrock in Amsterdam werd geboren. Muziek Centrum Nederland en Stichting Het Alphons Diepenbrock-Fonds presenteren de cd-box ‘Anniversary Edition’, met opnamen van zijn mooiste werken op 8 cd's. De box wordt door Etcetera Records uitgebracht in de Dutch Composers Serie.