gerelateerde werken

Midare : for marimba, (1972) / Ton de Leeuw

Genre: Kamermuziek
Subgenre: Slagwerk
Bezetting: mar

Westerling : een kameropera, 1994-1995 / libretto: Graa Boomsma, Jan Bus

Genre: Opera, muziektheater
Subgenre: Opera
Bezetting: ten bar 2actors GK4 cl(cl-b) perc hp vla

Merg : een kameropera in 3 bedrijven, 1985 / tekst: Judith Herzberg, Henk van der Meulen

Genre: Opera, muziektheater
Subgenre: Opera
Bezetting: sopr sopr-m 3bar recit man(ban) hp trp acc cl-b(cl) perc pf 2vl vla vc cb

Europa : Opera in one act / Evrim Demirel; libretto Meltem Arıkan, concept: Memet Ali Alabora

Genre: Opera, muziektheater
Subgenre: Opera
Bezetting: VK fl/picc ob/eh fg tpt trb timp pf 2vn vla vc db 2keyb

compositie

Antigone : muziekdrama, naar een vrije bewerking van Sophocles door de componist / Ton de Leeuw

Overige auteurs:
Leeuw, Ton de (Tekstdichter/librettist)
Sophocles (Tekstdichter/librettist)
Leeuw, Ton de (Componist)
Toelichting:
Program note (Dutch): (Première: 25-6-1993 - Westergasfabriek, Amsterdam - solisten, Radio Kamerorkest, ad hoc mannenkoor o.l.v. Daniel Reuss en gemengd koor o.l.v. Krijn Koetsveld, algehele leiding Reinbert de Leeuw).
Evenals het oud-Griekse theater heeft het muziekdrama Antigone een menselijk en een bovenmenselijk, sacraal niveau. Maar hiermee houdt de overeenkomst op. De relatie tussen beide niveaus heeft bij de componist een andere betekenis gekregen.
Antigone als menselijk drama
De feitelijke botsing van individuen die verschillende belangen vertegenwoordigen. Antigone wordt ten tonele gevoerd als dissidente die, op ethische en morele gronden, de eer aan haar broer bewijst. In haar cultuur wordt dit als wezenlijk ervaren. Daarmee komt zij in opstand tegen de dictator Creon. Creon, die de begrafenis verboden heeft, vertegenwoordigt de macht en de logica van de staat. Hij eist op die grond haar doodstraf. De onwrikbare overtuigingen van beide hoofdpersonen worden extra geprofileerd door het weifelende gedrag van Ismene, zuster van Antigone, en door de onmacht van de, aanvankelijk nog overmoedige Haemon, verloofde van Antigone, die tevergeefs probeert om de onverbiddelijke Creon te vermurwen.
Antigone als sacraal spel
Het sacrale aspect houdt de erkenning in van een hogere dimensie in het bestaan, waardoor het menselijke drama een andere belichting krijgt. Op dit niveau zijn de protagonisten pionnen in een spel dat hen te boven gaat. Antigone vertegenwoordigt niet het goede, evenmin als Creon het kwade voorstelt. Hun handelen wordt niet zozeer bepaald door autonome acties, als wel door reacties op de omstandigheden. Ongrijpbare factoren zoals hersenstructuur, karakterdispositie, milieu bepalen hun perceptie van de wereld en de rol - de "persoon" - die zij in het leven spelen. Het zich identificeren met deze rol is dikwijls de bron van het conflict. Het ultieme drama is ons onvermogen om tot dit inzicht te geraken. Opgenomen in de kosmische kringloop speelt de menselijke evolutie zich af in een onafzienbare reeks van dissidenten en dictators, van sterke figuren en weifelaars, van opgang en ondergang. Maar tegelijkertijd blijft in deze visie de intuïtie leven dat wij boven de grenzen van ons dagelijks
bewustzijn kunnen stijgen.
Met dit uitzicht begint het sacrale.
Gevolgen voor de vormgeving
De sacrale dimensie betekent niet: een andere werkelijkheid, maar dezelfde werkelijkheid ànders, om de woorden van de dichter Sybren Polet te parafraseren. Met andere woorden: niet de subjectiviteit van het individu staat centraal, maar zijn algemene, door iedereen gedeelde menselijke conditie. In dit opzicht sluit het muziekdrama wellicht meer aan bij theatrale tradities van vroegere culturen, het middeleeuwse mysteriespel, het schaduwtheater van Zuidoost-Azië, het Japanse Noh-theater. Het neemt afstand van de typische retoriek die de individualistische laat-westerse operakunst beheerst. Het accent ligt niet op de dramatische opbouw, noch op het uitwerken van psychologische processen. Als het slotkoor zingt dat niemand ontkomen kan aan zijn lot is dit een simpele constatering die eenieder de weg openlaat tot een eigen interpretatie.
Muziektechnisch betekent dit onder meer:
_ Geen expressionisme, maar een heldere, ingetogen intensiteit, sobere vocale lijnen van een bijna liturgisch karakter en - ondanks de schijnbare eenvoud - een hechte modaal-cyclische schrijfwijze (zoals onder meer omschreven in Dr R. de Groot: Compositie en intentie van Ton de Leeuws muziek. Universiteit van Amsterdam).
_ In plaats van een confrontatie van individuen worden drie van de vier rollen vertolkt door een koor. De enige soliste is Antigone. Maar haar rol heeft geen overheersend karakter.
_ Geen realisme maar stilering. Als voorbeeld: de dialoog tussen Antigone en Ismene speelt zich niet alternerend maar gelijktijdig af. - TON DE LEEUW